Gitarın Dedesi Çin’de Doğdu… Boğaç Yüzgül*

Toplam Okunma: 5026 | En Son Okunma: 07.05.2024 - 21:47 Kategori: Çalgılar

Gitar, bağlama ve ud hakkındaki ilginç bir yazıyı yorumsuz olarak aktarıyoruz(M.D.)… “Gitarın gelişiminde 13. yüzyılın sonları ve 14. Yüzyılın başlarında, Avrupa’da; kuş tüyü bir pena ile çalınan ‘Gautiri’ adlı, yatık ‘8’ şeklinde bir çalgının bugünkü gitarın büyük büyük babası olduğu kabul edilir… Oysa, gitar; 1500 yılı aşkın bir sürede, kavimler göçü ile gerçekleşen ilginç bir evrim süreci yaşamıştır. Bir İspanyol milli çalgısı olduğu görüşü; kısmen doğru olsa da gitar, atası Çin’e, Uygur Özerk Bölgesi’ne uzanan bir çalgı ailesinin son kolu olarak görülebilir.”…

Dünyada bugün en çok rağbet gören müzik aletlerinin başında gelen gitarın, evrimsel gelişimi çok ilginç bir süreç izlemiştir. 13. yüzyılın sonları ve 14. Yüzyılın başlarında, Avrupa’da; kuş tüyü bir pena ile çalınan ‘Gautiri’ adlı, yatık ‘8’ şeklinde bir çalgının varlığından sıklıkla söz eldir ve bunun bugünkü gitarın büyük büyük babası olduğu kabul edilir…

Oysa, gitar; 1500 yılı aşkın bir sürede, kavimler göçü ile gerçekleşen ilginç bir evrim süreci yaşamıştır. Gitarın bir İspanyol milli sazı olduğu görüşü; kısmen doğru olsa da, esasen atası Çin’e, Uygur Özerk Bölgesi’ne uzanan bir ailenin son kolu olarak görülebilir.

3. Yüzyıl başlarında; Çinli halı dokumacıları, üçgen biçiminde yaptıkları kasnakları, sert sicim ile dolayıp, keçe halılar dokuyorlardı. Bu sırada, sert sicimin çıkardığı sesler zamanla, üçgen kasnakların, ‘Tuitti-mu’ adı ile bir halk sazına dönüşmesine yol açtı. Tuitti-mu, zamanla Çin coğrafyasına yayıldı ama ses rengi tekdüze ve 5 perdeli nota ile sınırlı olduğu için, bazı yetersizlikler yaşanıyordu. Doğu Türkistanlı Şaman Din Adamları, Yu ayinlerinde, ilginç bazı müziklere de yer veriyorlardı. Bu müziklerin icrası sırasında kullanlan ‘Tuiti-aratu’ adlı saz, esasen Tuitti-mu’nun biraz değiştirilmiş haliydi.

Bu sazın sesi, renk olarak su içindeki bir metal çarpışmasını andırıyordu. Söz konusu sazın çok değişik ve biraz daha düzenlenmiş versiyonuna, Azerbaycan’da ‘Lautar’ olarak gördü insanlar. Bu saz, zamanla; üç farklı çeşide büründü ve Azerbaycan bölgesinde kalan ‘Tar’, biraz daha güney bölgesine giden ‘Auta’, kuzeye giden türü ise, sesli tel anlamına gelen ‘Aurtaraliayca’ adını aldı. ‘Aurtaraliayca’ zamanla ‘Baalayka’ya, ‘Auta’ ise ‘Ud’ halne gelecekti. Tar ise, Azerbaycan milli sazı olarak kalacaktı.

Telli sazların popüler hale gelemsi ile, Orta Asya coğrafyasında, bu yönde bir sektör bile oluştu. Türklerin Anadolu’ya girmesinin ardından, o dönemde en meşhur çalgı olan Tar yapımı için, halk tezgahları kuruldu. Ancak çeşitli ağaçlardan farklı farklı tarlar ortaya çıktı. Bunların gövdesi oval, sapı ince-uzun bir görünüme sahipti. Eski Türkçe’de ses çıkartan anlamına gelen ‘Bagama’ adlı bu çalgı, bugünkü ‘Bağlama’nın atasıydı.

Grek tacirler, Çin’den Anadolu’ya kadar uzanan bağlamayı, çok ama çok sevdiler ama onlar bu sazı, kalın misina ile döşeyerek çalmaya kalktılar. Saz özelliğini biraz yitirmiş ve ses rengi bozulmuştu. O tarihlerde İzmir-Girit-Midilli coğrafyasında sık rastlanan bu saza, Anadolu’da ‘Bozuk Sesli Saz’ dendi ve bu ad zamanla tüm dünyada, ‘Bozuki’ halini alırken, gitar hala ortaya çıkmamıştı.

Buzuki, sert telli olduğu için, tellere sürekli vurularak çalınıyordu. Adriyatik bölgesinde, ‘Mandollini’ adlı bir ağaç yetişiyordu ve Afrika’daki Abanoz ağacı kadar işlenmeye müsait bir yapıya sahipti. Bu ağaçtan yapıan buzukiler, biraz daha yayvan bir içerikte oluşturuluyordu. Bunlara, ‘Mandolin’ adı verildi ve bu sazlar da bugüne kadar uzandı. İtalyanlar, mandolin yaparken, o dönemlerde haçlı seferleriden dönen bazı müzik adamlarının, auta getirmesine karşın, ona çok benzer saz daha yapmaya başladılar ve bu da tınısı kulağa çok hoş gelen bir çalgı olan ‘Lauda’ yani lavtayı yapmalarına neden oldu.

13. yüzyılın sonları ve 14. Yüzyılın başında, kuş tüyü bir pena ile çalınan mandolinler, biraz daha az telli ve yatık 8 şeklindeki kasalarla yapılıyorlardı. Buna, İtalyanlara göre biraz daha cüsseli olan İspanyolların vüut ve özelikle bacak yapısının etken olduğu söylenebilir. ‘Gautiri’ adlı, bu saz, gitar olarak bugün dünyanın dört bir yanındaki gitarın atasıdır. (1)
_____________________________________
* Gündem Ekonomi.com Yazı işleri Müdürü, Odeon Oda Korosu üyesi, Anatolıa Medıa,
(1) http://gundemekonomi.com/haber_detay.asp?haberID=281

Hoşgeldiniz