Avrupa’da Harmanlanmış Arap Kökenli Müziğin Türk Müziğine Yansıması ve Enrico Macias Örneği(*)… Doç.Dr. Gözde Sarı - Dr. Ayhan Sarı


Toplam Okunma: 13787 | En Son Okunma: 25.04.2024 - 02:18
Kategori: Araştırma Yazıları

… Yıllar boyu arabesk olarak dışlanan müzikal yapının akrabası 1970′lerden 80′lere “Türk Hafif Müziği” diye anılan müzik türüne Avrupa’dan ithal aranjman kimliğiyle girmiş olup, sözkonusu şarkı ezgilerinin makam, ritm ve çalgılama özellikleri açısından zamanın batılı üslubu içinde yedirilmeleri; o zamanlar neden arabeski akıllara getirmemiş; aynı müzik tarzı, o zamanın -arabeski dışlayan ve standart müzik ölçütü sayılan-TRT’sinde bile kendine yer bulmuş, Türk müzik hayatının hemen tüm kesimlerince neden kolayca kabul görmüştür?..

Avrupa’da Harmanlanmış Arap Kökenli Müziğin Türk Müziğine Yansıması ve Enrico Macias Örneği(*) … Doç.Dr. Gözde Sarı - Dr. Ayhan Sarı

Avrupa’dan ithal edilen müziklere Türkçe sözlerin yazıldığı 1960-70’li yıllar, ‘Türk Hafif Müziği’ de denilen türdeki aranjman şarkılarla bütünleşmiştir. Erol Büyükburç, Fecri Ebcioğlu ile yola giren süreçte, Ajda Pekkan, Füsun Önal, Selçuk Ural, Yeliz, Nilüfer gibi dönemin pek çok popüler müzik icracısı tarafından okunan bu aranjmanlar, hem doğu, hem de batı özellikleri taşıyan eserlerin farklı bir icra tarzıyla Türk Müziği’ne girmesini sağlamıştır.

Avrupalı devletlerin egemenliği altındaki sömürge devletlerinde yaşayan veya göç ile bu devletlerin vatandaşı olmuş Kuzey Afrika&Arap kökenli şarkıcılarca icra edilen, Arap müziği motif, çalgı ve unsurlarıyla bezenen ve Fransızca sözlerden Türkçe’ye uyarlandığı gözlenen bu şarkıların -ülkelerarası taşınması konusunda- rol sahibi icracıları arasında; Enrico Macias, Dalida, Sammy Clark, Aldo, Maya Casabianca ve Feyruz gibi isimlerin ön planda olduğu görülmektedir.

İşte 1960-1970’lerin ‘Türk Hafif Müziği’ adı verilen türde icra edilmek üzere Türkçe’ye çevrilmiş aranjmanlarıyla tanınan Enrico Macias örneklemi konu üzerinde bir mihenk taşıdır. Bu çalışmanın amacı, Avrupa’da harmanlanmış Arap kökenli Türkçe aranjman şarkılara Enrico Macias örneği ile dikkat çekmek, bugüne kadar üzerinde durulmamış olan, Türkçe aranjman şarkıları; tarihi ve coğrafi açılımları, müzikal öğeleri ve kimlik teorileri bağlamında çalışılması gerektiğine ışık tutmaktır.

Bildiride Cezayir asıllı Fransız şarkıcı Macias’ın şarkılarındaki makamsal, ritmik ve çalgılama özellikleri ve bu şarkıların Türk Müziği’ne yansıma şekli müzikal analiz yöntemi ile ele alınacak ve değerlendirilecektir.
�
Doğu- Batı Etkileşimi

Afrika’daki Büyük Sahra Çölü’nden Basra Körfezi’ne kadar geniş bir coğrafyada ortaya çıkan, bugün de varlığını sürdüren Arap müziği, 11-13. yüzyıl Endülüs kültürü ile girdiği Avrupa topraklarında karşılıklı bir kültürel etkileşiminin başlangıcını oluşturmuştur. Araplar’ın ilk müzik ekolleri de Endülüs olarak adlandırılmaktadır. Endülüs 711–1492 yılları arasında İber (**) Yarım adasında Müslümanlığın etkisi altında bulunan bölgeyi ifade etmekte, bu bağlamda Arap Müziği’nin de bölgedeki egemenliğini simgelemektedir. (Bkz. Şekil 1)


Şekil 1. Arap Müziği Coğrafyası
�
18 ve 19. yüzyıllarda ise tam tersi bir görüntü karşımıza çıkmaktadır. Bu yüzyıllarda Fransızlar’ın sömürge imparatorluğuyla; Ceziyir, Fas, Tunus gibi pek çok Arap kökenli toplumu bünyesinde barındırması, Avrupalı toplumlar ile sömürgeleri arasında kültürel etkileşim birlikteliğinin devamını sağlamıştır. Arap müziği üzerine dikkat çekici çalışmalar kaleme alan Julian Ribera ve Henry George Farmer gibi araştırmacılar ise ritim ve şarkı formlarından müzik teorisi ve çalgılara kadar uzanan bu etkilerden bahsetmişlerdir. Farmer bu müzik geleneğinin zengin bir sentezi ürünü olduğuna işaret ederek eski kültürler arasındaki etkileşimin özellikle müzikal boyutlarına ışık tutmuştur. (Farmer 1930: 89-124)

Bu gelişmelerin ışığında; 20. yüzyılda Franco-Arabic terimi doğmuştur. Terim doğu-batı arasındaki kültürler arası karışımı ve buradaki formları anlatmak için kullanmasına rağmen, Arap-Fransız, Arap-İtalyan ve hatta Arap-İngiliz tarz ve şiirlerini birleştiren melez müzik tarzını ifade etmektedir.

20. yüzyılla birlikte doğan bu tarzın, Türkiye’ye aranjman olarak girmesi ise 1970’leri bulur. Doğudan gelen Arap kökenli müzik öğelerinin ‘Arabesk’ olarak nitelendirildiği bu dönemde, aynı kökenden ancak batıdan gelen müzik öğelerine ‘Aranjman’ adı verilmesinin tamamen coğrafi tabanlı olduğu kanısındayız.

İşte 20. yüzyılın ilk yarısında 1938 yılında Cezayir’in Constantine kentinde doğan Macias, Cezayir’in bağımsızlık savaşı başlayınca 1961 yılında Fransa’ya gider. İspanyol edasıyla gitarı yarı ud gibi çalan Macias, 1962 yılında Adieu Mon Pays (Elveda Ülkem) adlı albümü çıkarıp bir anda hit olur. Lübnan, Yunanistan ve Türkiye turları gerçekleştirir. Amerika’da Carnegie Hall’da kapalı gişe konserler verir. 1976 yılında altın plak ödülü alır. Barış Büyükelçisi seçilir.

Macias’ın eserlerindeki doğu-batı etkileşimi ve şarkılarının aranjmanların en büyük kaynağı olmasının sebebi; muhtemelen şarkılarının makamsal öğelerden oluşması, ud, kanun, darbuka, tanbur gibi çalgılarla icra edilmesidir.

Macias’ın orijinal şarkıları ve Türkçe aranjmanlarını makamsal ve ritmik yapı, çalgılar ve müzikal öğeler açısından incelemek Macias tarafından okunan 3 şarkının originali ile Türkçe aranjmanın da temel melodik figürleri notaya alınmıştır. (***)

Örnek 1a- La Fete Orientale / Çok mu gördün…

Enrico Masias’ın “La Fete Orientale” adlı parçasında elektrogitar, basgitar, bateri, ney benzeri üflemeli bir çalgı, keman, kanun, sitar ve tabla çalgıları dikkati çekmektedir. Kürdi ve Hicaz dizilerinin hakim olduğu parçanın sonundaki 4/4’lük ritm solosu, zılgıt sesleri ve gırtlak özellikleri parçayı Arap müziğine yakın bir atmosfere büründürmüştür.

Aynı parçanın Türkçe versiyonu Gökben tarafından seslendirilmiştir. Çok mu gördün başlıklı parçada flüt, keman, bas gitar ve klasik gitar çalgıları duyulmakta olup ve batılı bir hava hakimdir.

Enrico Macias’ın “Aux talons de ses souliers” adlı parçasında darbuka, sitar, buzuki, ud, flüt gibi çalgılar göze çarpmaktadır. Parça boyunca hakim olan yapı darbukanın kıvrak ritimleri üzerine kurulmuştur.


Aynı parçanın Türkçe versiyonu Yeliz tarafından söylenmiştir. “Bu ne dünya kardeşim” adlı parçada bateri, bas, akustik gitar, flüt, mandolin çalgıları duyulmaktadır. Darbuka yerine ritim çalgısı olarak bateri kullanılmış, makamsal yapı ve ritimlerden uzak batılı bir hava yaratılmaya çalışılmıştır.

Enrico Masias’ın On S’embrasse Et On Oublie adlı parçasında keman, flüt, pizzicato string, elektro akustik gitar, bateri, buzuki, klarnet çalgıları ve alkış sesi göze çarpmaktadır.

Ajda Pekkan tarafından okunan “Hoş gör sen” adlı parçada ise elektro gitar, keman, elektro akustik gitar, bas, bateri, flüt çalgıları duyulmaktadır.

Sonuç ve Öneriler

Bu bildiriyi oluşturmak amacıyla Enrico Masias’ın Türkçe’ye çevrilen 40’a yakın şarkısı incelenmiştir. (Bkz. Ek 1-Ek 2) Söz konusu şarkıcı ve şarkılarının hemen tümünde farkında olunmayan bir Kuzey Afrika kültürü ve ayrıca Arap kültürü etkisi hakimdir. Fakat bu etki o kadar doğal bir tarzda harmanlanmıştır ki, farklar ancak özümsenmiş bir bakış açısıyla kendini belli etmektedir.

İncelenen şarkıların çoğunda, orijinaldeki makamsal, ritmik ve çalgısal yapının aranjmanında batılı bir kimliğe dönüştürülmeye çalışıldığı gözlenmiştir. Örneğin zılgıt sesleri yerini gitara, darbuka bateriye, kemanlar flüte bırakmıştır.

Yıllar boyu arabesk olarak dışlanan müzikal yapının farklı bir türü, ‘Türkçe Sözlü Hafif Müzik’ denilen türe Avrupa’dan aranjman kimliğiyle girmiş, eserlerin makamsal, ritmik ve çalgılama özellikleri açısından batılı bir üslup içinde yedirilmeleri, arabeski akıllara bile getirmeyecek, hem doğu, hem de batı özellikleri taşıyan eserlerin farklı bir icra tarzıyla yer etmesini sağlamıştır.

Melodik kaynağın orijinali ile kültürel ve sosyal birliktelik içinde harmanlanmış yeni şekli üzerindeki araştırmalar, bu zamana kadar üzerinde çalışılmamış bir konuya zemin hazırlamalıdır.

Bu çalışmaların başlatılarak, verilerin coğrafi özellikler bağlamında yapılan müzikal analiz yöntemleri ve kimlik teorileri üzerinden değerlendirilmesi de, ayrıca önem taşımaktadır.

Kültürel pratikler, kurumlar, gelenek ve görenekler, beslenme şekilleri, kadın-erkek ilişkileri, dil, törenler, müzik türleri, dans türleri, çalgılar gibi grupları farklı kılan tanımlayıcı işaretler kültürel kimliği şekillendirir (Stokes 1998: 134). Kültürel Kimlik toplumları birleştirirken, diğer toplumlardan da ayıran öğeler topluluğudur. Toplumlar kültürel kimliğe dair özellikleriyle birbirlerinde farklılaşır.

Farklı kültürel kimliklere ait bireylerin ‘birlik’ olmadan ‘beraber’ olmaları ve benzer popüler deneyimlere karşılık verecek esneklikte olmaları bağlamında, aranjmaların incelenmesi gerekmektedir.
____________________________________
(*) Bu yazı İTÜ TMDK Müzikoloji Bölümü’nce 19-22 Ekim 2010 tarihlerinde gerçekleştirilen Uluslararası “Müzikte Temsil & Müziksel Temsil Kongresi”nde bildiri olarak sunulmuştur.
(**) Avrupa kıtasının Akdeniz’e uzanan üç yarımadasından biridir. İber Yarımadasında İspanya ve Portekiz devletleri yer almaktadır.
(***) Melodik yapıyı ifade ederken incelenen eserlerin aynı sisteme göre yazılması ve makamsal özelliklerin ortak olarak tanımlanması ihtiyacını karşılayacak en uygun notasyon sisteminin günümüz Türk müziğinde kullanılan Arel-Ezgi- Uzdilek sistemi olduğuna karar verilmiş, örnek 2a’da segah perdesi kullanılmıştır.

KAYNAKLAR

Farmer, Henry George, 1930. Historical Facts for the Arabian Musical Influence, London: William Reeves Bookseller Limited.
Stokes, M., 1994. Ethnicity, Identity and Music, in Ethnicity, Identity and Music, s. 1-28. ed. Martin Stokes, Berg Publishers, New York.

EKLER

EK 1-
ENRİCO MACİAS ARANJMAN VE DİSKOGRAFİ LİSTESİ

Aranjmanı Seslendiren Şarkıcı:
Türkçe Aranjmanın Adı:
Albüm Adı-Yılı:
Yabancı Şarkıcı (Orijinal Şarkının Yorumcusu):
Şarkının Orjinal Adı:
Albüm Adı-Yılı:
Yeni Kaydı:

1. Gökben
Çok mu Gördün
Bu ne Biçim İştir-1977
ENRICO Macias
Hallelujah

2. Ajda Pekkan
Hoşgör sen
45’lik-1975
ENRICO Macias-On s’embrasse et on oublie
Le Grain De Sable-1974
De Musique en musique 2-2

3.Ajda Pekkan Sen ve ben
Büyük Kabare 1983
ENRICO Macias
Juif Espagnol Le Mendiant De L’Amour / Juif Espagnol-1980
Je Me Souviens: 1965-1995

4. Nilüfer
Pişman Olacaksın
45’lik 1977
ENRICO Macias
Reste-Moi Fidèle
Bravo Enrico-1970
Talent du Siecle

5. Yeliz
Bu Ne Dünya Kardeşim
45’lik 1976
ENRICO Macias
Aux Talons De Ses Souliers
Single
Chansons D’or

6. Tanju Okan
Koy Koy Koy
45’lik 1972
ENRICO Macias
Poï Poï Poï
Single-1963
Talent du Siecle

7. Berkant
Çiçekler Gönül Bahçesini Süsler
45’lik 1968
ENRICO Macias
On M’Apelle L’ Oriental
Single L’Oriental-1962
L’Oriental

8a. Seyyal Taner
Son Verdim Kalbimin İşine
45’lik 1976 ENRICO Macias
Je Suis Content Pour Toi
Un Grand Amour / Je Suis Content Pour Toi-1971
Orenges Amers

8b. Berkant
Ben, Sen, O
ENRICO Macias
Je Suis Content Pour Toi
Un Grand Amour / Je Suis Content Pour Toi-1971
Orenges Amers

9a. Juanito
Kumsaldaki İzler
45’lik 1970
ENRICO Macias
Solenzara
Single-1967

9b. Selçuk Ural
Kumsaldaki İzler
45’lik 1969
ENRICO Macias
Solenzara
Single-1967

10a. Juanito
Arkadaşımın Aşkısın
45’lik 1969
ENRICO Macias
La Femme De Mon Ami
Vagabonds Sans Rivage-1963
Disque D’or

10b. Selçuk Ural
Arkadaşımın Aşkısın
1996
ENRICO Macias
La Femme De Mon Ami
Vagabonds Sans Rivage-1963
Disque D’or

11a. Ajda Pekkan
Ağlama Yarim
45’lik 1975
ENRICO Macias
Entre l’orient et l’occident
Single

11b. Yeliz
Bir Bahar Yağmuru
45’lik 1976
ENRICO Macias
Entre L’Orient Et L’Occident
Single

12a. Ayla Algan
Aşka Veda
Albüm 1977
ENRICO Macias
Je Quitte Mon Pays
Single

12b. Juanito
Gurbet
45’lik 1969
ENRICO Macias
Je Quitte Mon Pays
Single

EK 2-
ENRİCO MACİAS ARANJMAN LİSTESİ

Aranjmanı Seslendiren Şarkıcı:
Türkçe Aranjman Adı :
Yabancı Şarkıcı (Orijinal Şarkının Yorumcusu):
Şarkının Orijinal Adı:

13. Berkant
Düğün Şarkısı
ENRICO Macias
Pour Tout L’or Du Monde

14. Berkant
Seni Bulsam Beni Beklerken
ENRICO Macias
Les Vacances

15. Berkant
Yıllardan Sonra Dönersem
ENRICO Macias
Le Plus Grand Bonheur Du Monde

16. Engin Evin
Kıskançlık Hastası
ENRICO Macias
Jalousie Maladie

17. Engin Evin
Olmaz Olsam
ENRICO Macias
Melisa

18. Füsun Önal
Döne Döne
ENRICO Macias
Le Mendiant De L’amour

19. İhsan Kayral
Bir Ömür Böyle Geçti
ENRICO Macias
Un Rayon De Soleil

20.Başar Tamer
Özlemekten Yoruldum
ENRICO Macias
Aux Talons De Ses Souliers

21. Sezer Güvenirgil
Sevdim Sevildim
ENRICO Macias
Les Filles De Mon Pays

22. Kamuran Akkor
Aşk Eski Bir Yalan
ENRICO Macias
S’il Fallait Tout Donner

23. Ferdi Özbeğen
Aman Dikkatli Ol
ENRICO Macias
Aie, Aie, Aie, Je T’aime

24. Ferdi Özbeğen
Aman Yavaş
ENRICO Macias
Oublie Les Filles

25. Kamuran Akkor
Bal Arısı
ENRICO Macias
Sans Voir Le Jour

26. Mavi Çocuklar
Deniz Kızı
ENRICO Macias
Chanter

27. Neşe Eren
İyi Olur İnşallah
ENRICO Macias
La fete orientale

28. Nilüfer
Hey Gidi Günler
ENRICO Macias
Le Violon De Mon Pere

29. Juanito
Son Şarkım
ENRICO Macias
Non, Je N’ai Pas Oublie

30. Gökben
Rüzgar Gibi Geçtin
ENRICO Macias
La Casa Del Sol

31. Hümeyra
Do Do Do Di Re Re
ENRICO Macias
Le Mendiant De L’amour

32. Işıl Yücesoy
Açılmamış Mektup
ENRICO Macias
Ta Lettre

33. Selçuk Ural
Sensin Yaşanmazmış
ENRICO Macias
Paris Tu M’as Pris Dans Tes Bras

34. Semiramis Pekkan
O Var Ya
ENRICO Macias
Oumparare

35. Nilüfer
Selam Söyle
ENRICO Macias
Pourquoi Parler D’amour

36. Sibel Egemen
Vazgeçmem Senden
ENRICO Macias
Palalero

37. Tanju Okan
Benim Halkım
ENRICO Macias
À La Face De l’Humanite

38. Yeliz
Babanın Soyadı
ENRICO Macias
Le Prenom De Mon Pere

39. Ömür Göksel
Seni Tanır Gibiyim
ENRICO Macias
Pour Tout L’or Du Monde




Hoşgeldiniz