Orkestra Öğrencisi İçin Notlar… Ozan Tunca(*)

Toplam Okunma: 4077 | En Son Okunma: 18.05.2024 - 05:09 Kategori: Fikir Yazıları

Konservatuvarlarda eğitim alan yaylı ve nefesli çalgılar öğrencilerinin büyük bir kısmı senfoni ve oda orkestralarında hayatlarının en azından bir bölümünde çalışırlar. Bu genç müzisyenlerin profesyonel hayata hazırlanmalarında orkestra dersi önemli bir yer tutar. Genelde çalgı eğitimlerinin dördüncü veya beşinci yılında başladıkları bu ders, büyük bir grupla beraber müzik yapmanın yanında sosyal sorumlulukları da beraberinde getirir. Bu kadar büyük bir grubun verimli bir biçimde beraber çalışması için bazı kurallar kendiliğinden oluşmuştur… Dilerseniz bu kurallardan bazılarını inceleyelim:

Notaya herhangi bir yazı yazma girişimi sadece kurşun kalemle yapılır, kesinlikle mürekkepli kalemle yazılmaz.

Orkestracı her provaya notası, kurşun kalemi, silgisi, sürdini ve provada ihtiyaç duyulabilecek tüm malzemeleri ile gelmelidir. Viyolonselciler ve kontrbasçılar ayrıca piklerinin kayma ihtimaline karşı bir önlem de almalıdırlar.

Görev Dağılımı:

Grup Şefleri

* Grubu yönlendirecek kadar gözle görülür, güvenli ve kesin vücut hareketleri ile çalmak

* Çok iyi saymak
Grup şefleri uzun es gruplarını bölerek ve diğer partilerin nerede girdiklerini notaya işaretleyerek kendilerine yardımcı olabilirler.

* Divisileri belirlemek ve zamanında grubu bu konuda bilgilendirmek
İkiden fazla çalgıcıyı içeren divisiler iki biçimde olabilir: sehpa/sehpa veya kişi/kişi. Parti ikiye ayrılıyorsa kişi hesabı ile (iç/dış olarak), parti üçe ayrılıyorsa sehpa/sehpa, dörde ayrılıyorsa tekrar kişi olarak paylaşılabilir. Bunlar kesin kurallara dayalı değildir, grup şefleri, orkestra şefi bazen de başkemancı müziğin yapısına göre divisilere karar verirler.

* Partilere yayları başkemancı ve diğer grup şefleri ile yazmak

* Provalar sırasında grubu sürekli eleştirel yaklaşımla dinleyip önerilerde bulunmak

* Grup üyeleri ile orkestra şefi arasındaki iletişimi sağlamak

* Grup üyelerini müzikal ve/veya teknik konularda uyarmak, öneriler getirmek
Prova sırasında önerileri çok yüksek ses kullanmadan üçüncü sandalyeye söyleyerek gruba dağıtabilirler.

* Grup içindeki huzurun korunmasına mümkün olduğunca yardımcı olmak

Grup şefi yardımcıları:

* Çok iyi saymak

* Grup şefinin önerilerini gruba iletmek

* Grup şefinden daha aktif bir vücut diliyle çalmamak

* Diğer grupların yay değişikliklerini fark etmek konusunda grup şefine yardımcı olmak

* Grup şefinin aniden bir mazeretinin oluşması ihtimaline karşı sololara çalışmak

* Grup şefine (prova devam ederken başka bir şeyle ilgilenmek zorunda kalmışsa) notada kaldığı yeri göstermek

Özellikle orkestra şefinin müzikal kararlarına kayıtsız şartsız uymalısınız: eğer sizi çok rahatsız eden bir durum varsa, bunu ilk önce grup şefinize belirtirsiniz. Gruptaki diğer arkadaşlarınızın da desteğini alabilirseniz grup şefi bunu orkestra şefine iletmeye gerek görecektir. Prova esnasında oluşan diğer soruları da bu yolla orkestra şefine iletmelisiniz. Kendi kendinize elinizi kaldırıp soru sormak nezaket kurallarına aykırı görülür.

Grup içi:
* Konser esnasında tüm sayfa çevirme işleri iç tarafındır.

* Ön tarafta notaya yazılan şeyleri takip edip notaya geçirmek iç tarafa aittir (yaylar, yeni nüanslar, vb.)

* Ön taraftan iletilmesi istenen konuları arkadaki elemanlara dışta veya içte oturan kişi iletebilir

* Herkes kendi kurşun kalemini getirmelidir

* Konserde kullanılacak nota dışta oturan kişide durur ancak içte oturan kişi çalışmak için notayı rica edebilir. Genelde içteki müzisyene de bir çalışma partisi verilir.

* İkinci sehpadan başlayarak herkes önünde dışta oturanın yay ve vücut hareketlerinden ipucu alarak grubun partiyi çalış şekline uyum sağlamaya çalışır.

* Oda müziğinin tersine orkestrada müzikal eleştiri ve öneriler getirme işi her müzisyene değil, birinci derecede orkestra şefine ve grup şeflerine aittir. Çok gerekli bir durum olmadıkça orkestra üyelerinin birbirini müzikal konularda uyarmaları yakışık almaz.

PROVA VE DERSLERDE:

* Dik oturun, esnemeyin, sakız çiğnemeyin, sürekli olarak dersle ve müzikle ilgili olun ve görünün.
* Başkemancı prova başında ayağa kalktığı zaman (obuadan “La” isteyecek demektir) çalmayı bırakmalısınız. Çalmaya devam etmeniz başkemancıyı, meslektaşlarınızı ve orkestra şefini rahatsız eder ve zamanından çalar.
* Grupta dikkat çekmeye çalışarak, diğer elemanlardan daha yüksek sesle çalmak son derece rahatsız edicidir. Bu, grubu arkadan yönlendirmeye çalışmak olduğu için hem grup şefine, hemde grup arkadaşlarınıza saygısızlık anlamına gelir.
* Grup şefine, yazdığı yaylar konusunda çok gerektiğini düşünüyorsanız önerilerde bulunabilirsiniz. Ancak bunu sıklıkla yapmaktan kaçının. Bir grup içinde herkes her zaman aynı yaylardan memnun kalmaz. Yay yazma konusunda neredeyse her yaylı çalgıcının farklı fikirleri vardır.

* Grup şefinin veya bazen orkestra şefinin müzikal veya teknik fikirleri sizin fikirlerinizle karşıtlık gösterebilir. Bu, tüm profesyonel müzisyenlerin zaman zaman başına gelen bir şeydir. Özellikle partinize yazılan yaylar veya belli motifleri yayın neresinde yapmanız gerektiği gibi konular sıklıkla anlaşmazlık yaratan konulardır. Grup şeflerinin veya orkestra şefinin fikirlerini anlamaya çalışın, itiraz etmek için itiraz etmeyin. Onların kararlarına saygı göstermeniz ve bu kararları da benimseyerek uygulamanız beklenir.

Akort:

* Çalgılarınızı yüksek sesle akort etmeyin. Akort bitince başka şeyler çalmayın.

* Kesinlikle başta yapılan akort haricinde her bulduğunuz arada akort yapmaya devam etmeyin. Bu şefin ve diğer meslektaşlarınızın dikkatini dağatıcak ve rahatsız edecektir. Eğer akordunuz gerçekten çok bozulmuşsa grup şefinden izin isteyip dışarı çıkmalısınız ve en kısa zamandada geri dönmelisiniz.

* Çabuk ve doğru akort etmeyi öğrenmeye çalışın. Oda müziği ve orkestrada bunun çok faydasını göreceksiniz.

İlk Provadan Önce:

* Partinizi bir süre önceden hazırlamaya başlayın.

Partinize eğer yoksa ölçü numaraları koyun
Partinizdeki yabancı müzik terimlerinin türkçe karşılıklarını sözlükten bulup not edin
Çalacağınız parçanın ses kaydını bulup notadan takip ederek dinleyin
Zor ritimleri çözün
Gerekli yerlere parmak numarası yazın
Şefin nerede kaç vuracağını kestirmeye çalışın (eğer grup şefiyseniz şefe sorup not edin)

İlk Provada

* Akort ve prova başı konuşmalar sırasında parçanın hangi hızda olacağını hatırlayın.
Şef eğer kaç vuracağını söylememişse tahmin etmeye çalışın. Mesela sebare işareti görürseniz bu ölçüye iki vurulacak anlamına gelir. Vivace veya Allegro Molto yazıyorsa bu durumda ölçüye bir vurulma ihtimali artar.

* İlk birkaç ölçünün ritmini çözün; ayrıca çalmak üzere olduğunuz sayfadaki zor ritimleri ve parmak numaralarını hatırlamaya çalışın.
* Parça başladıktan sonra ne zaman fırsat bulursanız (esleri iyi kullanmalısınız) bir sonraki gelen pasajı kafanızda (ritim ve parmak numarası olarak) çözmeye çalışın.
* Nefeslilerin veya diğer grupların sololarını notaya işaretleyin, birsonraki çalışınızda işaretli olan gruba kulak vermeye çalışın.
* Okumanızın ters gittiği yerlerde daha hafif ve daha küçük arşelerle çalın.
*Şef bu ters giden yeri tekrar çaldırmak için durduğunda en kısa zamanda pasajın parmak numarası ve ritim sorununu çözmeye çalışın. Ancak şef açıklamalarını tamamladığı zaman çalmaya hazır olun.
* Orkestra provalarında çoğu zaman birkaç işi aynı anda yapmak zorunda kalacaksınız. Orkestra şefinin direktiflerini anlayıp bunları notaya yazmak, grup şefinin yeni karar vediği yayları not etmek, gelmek üzere olan zor pasajın ritmini ve parmak numaralarını çözmek vb.

* Bazen sehpa arkadaşınız notayı bilerek veya bilmeyerek önüne çeker veya öyle bir açıda oturur ki siz nasıl dursanız rahat edemezsiniz. Rahat bir pozisyonda çalmak onun olduğu kadar sizin de hakkınız; bu durumu kibarca dile getirebilmelisiniz. Şefi, başkemancıyı, notayı, önünüzdeki meslektaşlarınızın yaylarını aynı anda görebilecek açıda oturmak size ait bir sorumluluktur. Hatta şefler bazen orkestrayı durdurup müzisyenleri bu konuda uyarabilirler.

* Bazen parmak numaralarınız sehpa arkadaşınızla farklı olabilir bu durumda notaların üstüne dış, notaların altına iç taraf parmak numarası yazar.

* Kendi entonasyonunuzda çok ısrarlı olmayın, gruba uymaya çalışın. Bazen sadece grubunuzdan daha yüksek sesle çaldığınızda bile pis çalıyormuşsunuz gibi bir etki olabilir. Grup içinde kesinlikle kişisel çalmamak gerekir. Buna tempo, entonasyon, nüans, karakter vb. konular da dahildir.

* Parçanın formu hakkında fikir edinmeye çalışın. “Burası sergi kısmı mı, yoksa gelişme kısmında mıyız?”, “Bu motif daha önce nerede gelmişti?”, “Bu birinci temaysa ikincisi hangisi?”, “Birinci tema tekrar başka bir tonda nerede geliyor (yeniden sergi)” gibi sorulara özellikle Beethoven senfonilerde ve Romantik döneme ait bazı eserlerde cevap bulmak çoğu esere göre daha kolaydır. Zamanla bu sorular sizi daha bilgili müzisyenler yapacaktır.

* Başkemancıyı görebileceğiniz bir açıda oturabilirseniz, yay sonlarında ve pasaj girişlerinde onun yayına bakabilirseniz çok daha başarılı ve güvenli çalabilirsiniz

Konserde

* Sahneye çıkmadan önce akordunuzu mutlaka kontrol edin, mümkünse sahne arkasında gruplar ayrı ayrı akort yapın

* Siyah konser kıyafeti ile sadece siyah çorap giyilir

* Sahnedeki davranışlarınızın ölçülü olmasına dikkat etmelisiniz.

* Salondaki yakınlarınıza el sallamak veya selam yollamak diğer seyirciler tarafından itici bulunabilir.

* Sahnede asık suratlı veya fazla ciddi görünmek dinleyici ile aranızda iletişim kopukluğu yaratabilir.

* Müzikte bir sorun olduğunda (gruplar birbirinden kopmaya başlarsa) orkestra şefini takip etmeye çalışın, eğer bu mümkün olmazsa sırası ile başkemancı, grup şefi veya asıl melodiyi çalan gruba katılmaya çalışın.
__________________________________________
(*) Doç. Dr. Ozan Tunca, Anadolu Üniversitesi, Devlet Konservatuvarı

Hoşgeldiniz